Vücudunuzdaki diğer saatleri koordine eden içsel bir süper “saat” gibidir. Bu “saat” beyinde, gözlerin kesiştiği sinirlerin hemen üzerinde bulunur. Vücudunuzun işlevlerini ve faaliyetlerini senkronize etmeye yardımcı olan binlerce sinir hücresinden oluşur.
Dört biyolojik ritim vardır:
- sirkadiyen ritimler: uyku gibi fizyolojik ve davranışsal ritimleri içeren 24 saatlik döngü
- günlük ritimler: gündüz ve gece ile senkronize edilen sirkadiyen ritim
- ultradyan ritimler: daha kısa periyotlu ve sirkadiyen ritimlerden daha yüksek frekanslı biyolojik ritimler
- infradian ritimler: adet döngüsü gibi 24 saatten fazla süren biyolojik ritimler
Sirkadiyen saat, ışığa ve karanlığa tepki veren fiziksel, zihinsel ve davranışsal bir rol oynar
Bu saat, aşağıdakileri içeren işlevleri düzenlemeye yardımcı olur:
- uyku programı
- iştah
- vücut ısısı
- hormon seviyeleri
- uyanıklık
- günlük performans
- tansiyon
- reaksiyon süreleri
Dış faktörler biyolojik ritimlerinizi etkileyebilir. Örneğin güneş ışığına, ilaçlara ve kafeine maruz kalmak uyku programlarını etkileyebilir.
Biyolojik Ritim Bozukluğu
Doğal biyolojik ritimlerde bozukluklar gelişebilir. Bu bozukluklar şunları içerir:
- uyku bozuklukları: Vücut geceleri uyumaya “bağlanır”. Vücudun doğal ritimlerindeki bozulmalar, uykusuzluk da dahil olmak üzere, uykunun etkilenmesine neden olabilir.
- jet lag: Saat dilimleri arasında veya gece boyunca seyahat ederken sirkadiyen ritimde bir bozulma.
- duygudurum bozuklukları: Güneş ışığına maruz kalmamak, depresyon, bipolar bozukluk ve mevsimsel afektif bozukluk (SAD) gibi durumlara yol açabilir.
- vardiyalı çalışma bozuklukları: Bir kişi tipik iş günü dışında çalıştığında, tipik sirkadiyen ritimlerde değişikliklere neden olur.
Etkileri Nelerdir?
Biyolojik ritim bozuklukları, bir kişinin sağlığını ve esenlik duygularını etkileyebilir. Bazı etkiler şunları içerir:
- kaygı
- gündüz uykusuzluk
- depresyon
- işte daha düşük performans
- kazaya daha yatkın olmak
- zihinsel uyanıklık eksikliği
- diyabet ve obezite için artan risk
Dünyanın en önemli insan hatalarından bazıları gece vardiyası çalışması sırasında meydana geldi. Bunlar arasında Çernobil felaketi ve Three Mile Adası kazası var. Ayrıca, Cornell Üniversitesi’ne göre, araç kazaların çoğu gece vakti meydana geliyor.
Beyin ve vücut açısından bakıldığında, vücudumuz gece uyutulur. Bu nedenle gece görüşü gibi evrimsel özelliklere ve gece hayvanlarının yaptığı gibi gelişmiş bir koku ve işitme duyusuna sahip değiliz.
Kimler Risk Altında?
Yapılan bir araştırmaya göre ABD’deki çalışanların tahmini yüzde 15’i vardiyalı çalışıyor. Vardiyalı çalışanlar genellikle toplumun sağlığı ve hareketi için hayati önem taşıyan hizmetle ilgili işlerde bulunur. Ayrıca geceleri altı saatten az uyumaları daha olasıdır.
Vardiyalı çalışan veya tipik sabah 9 ile akşam 5 arası çalışma saatleri dışında çalışanlar, özellikle biyolojik ritim bozuklukları açısından risk altındadır. Vardiyalı çalışmayı içeren meslek grupları örnekleri şunları içerir:
- sağlık çalışanları
- sürücüler, pilotlar ve ulaşım sağlayan diğerleri
- gıda hazırlayıcıları ve sunucuları
- polis memurları
- itfaiyeciler
Bu araştırma, işçilerin yüzde 37’sinin işlerinin yeterince uyumalarına izin vermediğini hissettiğini ortaya çıkardı.
Biyolojik ritim bozukluğu riski taşıyan diğer insan grupları arasında, sık sık zaman dilimlerinde seyahat eden veya Alaska gibi gün ışığı olmayan yerlerde yaşayan insanlar bulunur.
Sorumluluk Reddi: Amacımız, size en alakalı ve güncel bilgileri sağlamaktır. Ancak, hastalıklar, semptomlar, ilaçlar ve maddeler her kişiyi farklı şekilde etkilediğinden, bu bilgilerin olası tüm bilgileri içerdiğini garanti edemeyiz. Bu bilgi, tıbbi tavsiye yerine geçmez. Olası sorunları, yan etkileri, hastalıkları ve semptomları her zaman tıbbi geçmişinizi bilen bir sağlık uzmanıyla görüşün. Dusge.com’da paylaşılan bilgiler, tıbbi tavsiye yerine geçmez. Detaylı bilgi için: tıbbi sorumluluk reddi.
Doktorlar Biyolojik Ritim Bozukluklarını Nasıl Teşhis Eder?
Biyolojik ritim bozukluklarının teşhisi genellikle dikkatli bir sağlık öyküsü incelemesi gerektirir. Bir doktor size şunları içeren sorular soracaktır:
- Belirtilerinizi ilk ne zaman fark ettiniz?
- Belirtilerinizi kötüleştiren aktiviteler var mı? Daha iyi yapanlar?
- Belirtileriniz sizi nasıl etkiliyor?
- Hangi ilaçları alıyorsun?
Bir doktor, benzer duygudurum bozukluğu semptomlarına neden olabilecek kan şekeri bozuklukları gibi diğer koşulları da ekarte etmek isteyebilir.
Biyolojik Ritim Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
Biyolojik ritim bozuklukları için tedaviler altta yatan nedene bağlıdır. Örneğin, jet lag semptomları genellikle geçicidir ve tıbbi tedaviye ihtiyaç duymaz. Vardiyalı çalışma bozukluğu veya duygudurum bozuklukları durumlarında, yaşam tarzı değişiklikleri tedavide yardımcı olabilir.
Yorgunluk, zihinsel keskinliğin azalması veya depresyon gibi daha ciddi semptomlar hakkında doktorunuzla konuşun. Doktorunuz doğru tedaviyi yazabilecek ve yaşam tarzı önerileri sunabilecektir.
Mevsimsel duygudurum bozukluğu (SAD) olan kişiler için bir ışık kutusu yardımcı olabilir. Bu ışık kutuları gün ışığını taklit eder ve kendinizi iyi hissettiren kimyasalların salınımını tetikleyebilir. Bu kimyasallar vücutta uyanıklığı teşvik eder.
Yaşam tarzı tedavileri ve iyi uyku işe yaramadığında, doktorunuz ilaç tedavisine yönelebilir. Modafinil (Provigil), gündüz uyanıklık sorunu yaşayan kişiler için kullanılan yaygın tedaviler arasındadır.
Doktorunuz tedaviniz için uyku ilaçları da yazabilir. Ancak uyku ilaçları sadece kısa süreli alınmalıdır. Uyku hapları bağımlılığa ve uyur gezerliğe neden olabilir.
Biyolojik Ritim Bozukluklarını Gidermek İçin Evde Ne Yapabilirim?
Biyolojik ritim bozukluklarını anlamak, enerji düşüşleri ve gündüz uykululuk duygularıyla başa çıkmanız gereken zamanları belirlemenize yardımcı olabilir. Biyolojik ritimlerdeki değişikliklerle mücadele etmek için evde atabileceğiniz adımların örnekleri şunları içerir:
- Yatmadan hemen önce uykuyu etkilediği bilinen maddelerden kaçının. Bunlar kafein, alkol ve nikotin içerebilir.
- Buzlu çay veya su gibi çok soğuk içecekler için.
- Mümkün olduğunca düzenli bir uyku programı uygulayın.
- Gündüz saatlerinde dışarıda hızlı bir yürüyüş yapın.
- 10 ila 15 dakikalık kısa ve “güçlü” bir şekerleme yapın.
- Gün boyunca evinizin içinde daha fazla ışık açın. Tersine, gece ışıkları kısmak veya kapatmak uykululuğu artırabilir.
Gece vardiyalarına vücudunuzun alışması yaklaşık üç ila dört gece sürer. Mümkünse vardiyalarınızı arka arkaya planlamaya çalışın. Bu, gece vardiyaları için vücudunuzu “eğitme” süresini azaltacaktır. Ancak Cleveland Clinic’e göre, arka arkaya dörtten fazla 12 saatlik gece vardiyasında çalışmanın zararlı etkileri olabilir.
Biyolojik ritimlerinizin sizi korumaya yönelik olduğunu unutmamak önemlidir. Dinlenme zamanınız geldiğinde size sinyal vereceklerdir. Biyolojik ritimleriniz senkronize olduğunda günlük yaşamınızda en fazla faydayı elde edersiniz.
