Birçok ülkedeki haber kuruluşları ve halk sağlığı yetkilileri, salgını bu bildirgeden haftalar önce de pandemik olarak adlandırıyorlardı. Peki bir epidemik bir salgının, pandemik hale geldiğini nasıl anlarız? Önce epidemiğin tanımını öğrenelim.
Epidemik Nedir Ne Demektir?
Uluslararası Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine (CDC) göre epidemik, herhangi bir salgın hastalığın belli bir coğrafi bölgeye yayılması olarak tanımlanır.
Epidemik, bir coğrafi bölge için vakalarda taban çizgisinin aşılması ile gerçekleşir. Epidemik sangınlar şu şekillerde meydana gelebilir:
- Bulaşıcı bir virüs, halihazırda var olduğu bir alanda aniden çok daha yaygın hale geldiğinde
- Bir salgın hastalık, daha önce bulunmadığı bir alana yayıldığında
- Daha önce bulaşıcı bir hastalığa duyarlı olmayan insanlar aniden hastalanmaya başladığında
Çiçek hastalığı, kolera, ebola, sarı humma, tifo, kızamık ve çocuk felci, dünya tarihinin en kötü salgınlarından bazılarıdır. Günümüzde HIV ve ilaca dirençli tüberküloz da epidemik salgın olarak kabul edilmektedir.
Yaygın hastalıklara atıfta bulunmak için kullanılan “epidemik” kelimesinin ilk kaydedilen örneği, Hipokrat’ın tıbbi bir incelemesi sonrasında yaklaşık MÖ 430 yıllarında yaşanmıştır.
Günümüzde epidemik veya salgın kelimesi, gündelik konuşmalarda bir kültüre veya bölgeye yayılan neredeyse olumsuz her şeyi ifade etmek için kullanılmaktadır. Menenjit, diyare, vertigo ve parotit adı verilen hastalıklar zaman zaman belli bölgelerde “epidemik” olarak ortaya çıkarlar.
Pandemik Nedir?
2010 yılında, H1N1 (Domuz Gribi) salgını sırasında Dünya Sağlık Örgütü, yeni bir hastalığın dünya çapında yayılmasını “pandemi” olarak tanımladı.
Bunun ardından DSÖ, bir pandeminin gelişimine dair altı aşama tanımladı:
- Virüsler genelde, hastalığı insanlara yayabilen, ancak yaydığı bilinmeyen hayvanlar arasında dolaşır.
- Virüs, insanlara viral hastalıkları yaydığı bilinen birçok hayvanda tespit edilebilir.
- Hayvan-insan teması, bir insanın söz konusu salgın hastalığı kapmasına neden olur.
- Ayrıca salgınların birçoğu, insanların birbirleriyle temas etmesi sebebiyle geniş kitlelere yayılabilir.
- Virüsün insandan insana yayılımı aynı bölgede en az iki ülkede gerçekleşir.
- Ve eğer bir salgın, birçok ülkeye yayılmaya başladıysa artık “pandemik” olarak tanımlanır.
Altı aşama, her yönüyle bir pandeminin nasıl oluştuğunu anlatıyor. 2017’de CDC, DSÖ’nün pandemi aşamalarıyla kabaca uyumlu bir Pandemik Aralıklar Çerçevesi yayınladı.
Hem DSÖ’nün aşamaları hem de CDC’nin çerçevesi grip salgınlarını tanımlasa da, aşamaları gözden geçirmek, mevcut COVID-19 salgını da dahil olmak üzere halk sağlığı yetkililerinin acil küresel hastalıklarla nasıl bir mücadele verdiğini anlamak için yararlıdır.
CDC’nin Yayınladığı Pandemik Aralıklar Çerçevesi aşağıdaki adımlardan oluşuyor:
Soruşturma: Yetkililer, insanlarda veya hayvanlarda oluşan yeni grip ve grip benzeri vakaları izler ve virüsün pandemiye dönüşme riskini değerlendirir.
Tanıma: Virüsün geniş çapta yayılma ihtimali netleştikçe, halk sağlığı yetkilileri hastaları tedavi etmeye ve hastalığın yayılmasını kontrol etmeye odaklanırlar.
Yayılmanın Başlangıcı: Virüslerin birçoğu kolayca yayılabilir ve bu süre çok uzun vadelere yayılabilir.
Hızlanma: Yayılma hızlandıkça, halk sağlığı görevlileri sosyal fiziksel mesafe uygulanması ve okulların kapatılması gibi toplumsal müdahaleleri gündeme getirebilir.
Yavaşlama: Alınan tedbirler halk tarafından doğru şekilde uygulandığı sürece salgının yayılımı yavaşlayacaktır. Koronavirüs salgınında olduğu gibi en ufak bir tedbirsizlik de ikinci bir dalga oluşmasına ve salgının verdiği zararın artmasına sebep olabilir.
Sonrasına Hazırlık: İlk dalga azalıştayken sağlık yetkilileri viral aktiviteyi izler ve ikincil dalgaya karşı önlemleri belirler.
Yeni tip koronavirüs salgını da bir pandemi olarak tanımlanmıştır.
Sorumluluk Reddi: Amacımız, size en alakalı ve güncel bilgileri sağlamaktır. Ancak, hastalıklar, semptomlar, ilaçlar ve maddeler her kişiyi farklı şekilde etkilediğinden, bu bilgilerin olası tüm bilgileri içerdiğini garanti edemeyiz. Bu bilgi, tıbbi tavsiye yerine geçmez. Olası sorunları, yan etkileri, hastalıkları ve semptomları her zaman tıbbi geçmişinizi bilen bir sağlık uzmanıyla görüşün. Dusge.com’da paylaşılan bilgiler, tıbbi tavsiye yerine geçmez. Detaylı bilgi için: tıbbi sorumluluk reddi.
Epidemik İle Pandemik Arasındaki Farklar
Pandemi, uluslararası olarak yayılmış salgınlara atfedilir. Bir diğer deyişle pandemi, basitçe büyük kitlelere ulaşmış ve genele yayılmış salgınlardır. Epidemik ise bir bölgeyle sınırlı kalan salgınlara dair kullanılan terimdir.
Dünyada Gerçekleşmiş Son Pandemiler
Yakın tarihte hiçbir hastalık tüm gezegeni şu anki COVID-19 pandemisi gibi etkilememiş olsa da, son yüz yıllık süreçte bazı ölümcül pandemiler dünyamızı tehdit altına aldı; işte bazıları:
2009: H1N1 (Domuz Gribi)
2009 ve 2010 yılları arasında, pdm09 etiketli (H1N1) yeni bir “grip virüsü” ortaya çıktı. Pek çok kişi tarafından “domuz” gribi olarak adlandırılan hastalık, dünya genelinde on binlerce insanın ölümüne yol açtı.
Virüs, günümüzde oldukça nadir olsa da zaman zaman bazı bölgelerde ortaya çıkıyor.
2003: SARS
Muhtemelen 21. yüzyılın ilk pandemisi olan şiddetli akut solunum sendromu (SARS), bir tür koronavirüstür. Kontrol altına alınana kadar dört kıtaya yayıldı ve birçok insanın hayatını kaybetmesine sebep oldu.
2004’ten bu yana yeni vaka olmamasına rağmen SARS, halk sağlığı üzerinde yıkıcı etkilere sahip olma potansiyelinden ötürü hala kayıtlarda yer alıyor.
1957: H2N2
1957-58 arasında, zaman zaman “Asya gribi” gibi isimlerle anılan bir hastalık dünya çapında 1 milyonu aşkın insanın ölümüne sebep oldu.
1968: H3N2
1968’de, kuş gribi türlerinden iki gen içeren bir influenza A virüsü, dünya çapında yaklaşık 1 milyon insanın ölümünün sebebi idi.
H3N2 virüsü günümüzde, grip mevsimlerinde mutasyona uğramaya ve dünyayı dolaşmaya devam ediyor.
1918: İspanyol Gribi
1918’de meydana gelen bu grip salgını, 20. yüzyıldaki en ölümcül salgındı.
Dünya nüfusunun kabaca 1 / 3’ü virüse yakalandı ve bu virüs, dünya genelinde 50 milyonu aşkın insanın öldürdü.
Toplayacak Olursak
Epidemik ile pandemik arasındaki fark hastalığın ciddiyeti değil, hastalığın yayılma derecesine göre belirlenir.
Belirli bir bölgede veya belirli bir popülasyonda bir hastalık her zaman mevcutsa, epidemik olarak tanımlanır.
Bunun dışında bir hastalık beklenmedik bir şekilde coğrafi bir bölgeye yayıldığında bu da epidemik olarak tanımlanır. Ancak, bir hastalık birden fazla ülkeye ve kıtaya yayıldığında, bu durumda pandemi olarak kabul edilir.
COVID-19, Mart 2020’de DSÖ tarafından pandemi olarak ilan edildi.
