Şizofrenik bozuklukla ilgili yanlış anlaşılmalar oldukça yaygındır. Örneğin, bazı insanlar bunun “bölünmüş bir kişilik” yarattığını düşünüyor. Aslında şizofreni ve bölünmüş kişilik (dissosiyatif kimlik bozukluğu olarak adlandırılır) birbirinden farklı iki bozukluktur.
Şizofreni her yaştan kadın ve erkekte ortaya çıkabilir, erkekler genellikle ergenliğin sonlarında veya 20’li yaşların başında semptomlar geliştirir. Kadınlar ise 20’li yaşların sonunda ve 30’lu yaşların başında belirtiler gösterme eğilimindedir. Şizofreni nedir? Tedavisi nasıldır ve belirtileri nelerdir? Gibi bütün soruların ve daha fazlasının cevapları makalemizde, okumaya devam edin.
Şizofreni Belirtileri
Şizofreni belirtileri birkaç farklı başlık altında işlenir:
Erken Şizofreni
Şizofreni semptomları genellikle ergenlik çağında ve 20’li yaşların başında ortaya çıkar. Bu yaşlarda, genel ergenlik davranışları nedeniyle ilk belirtiler gözden kaçabilir.
Erken belirtiler şunları içerir:
- kendini arkadaşlarından ve aileden izole etmek
- arkadaşları veya sosyal grupları değiştirmek
- odak ve konsantrasyonda bir değişiklik
- uyku problemleri
- aşırı sinirli olma durumu ve heyecan
- okul ödevlerinde zorlanma ve akademik başarısızlıklar
Pozitif Şizofreni
Şizofreninin “pozitif” semptomları, sağlıklı bireyler için normal olmayan davranışlardır. Bu davranışlar şunları içerir:
Halüsinasyonlar: Halüsinasyonlar, gerçek görünen ancak zihniniz tarafından yaratılan deneyimlerdir. Bir şeyler görmeyi, sesler duymayı veya çevrenizdekilerin deneyimlemediği şeyleri görmek yoluyla gerçekleşir.
Sanrılar: Aksi kanıtlara veya gerçeklere rağmen bir şeylere körü körüne inanmaktır.
Düşünce bozuklukları: Kafanın içinde alışılmadık düşüncelerin dolaşmasıdır.
Hareket bozuklukları: Vücut hareketlerinde gariplikler olur ve gereksiz heyecanlı davranırlar.
Negatif Şizofreni
Negatif şizofreni semptomları, bir kişinin genel duygularını, davranışlarını ve yeteneklerini kesintiye uğratır. Bu semptomlar şunları içerir:
- kişinin konuşurken konuları hızla değiştirdiği veya uydurma kelimeler veya ifadeler kullandığı düzensiz düşünme veya konuşma
- dürtüleri kontrol etmede sorun
- çeşitli durumlara verilen garip duygusal tepkiler
- duygu veya ifade eksikliği
- yaşama isteğinin ve heyecanının yok olması
- sosyal izolasyon
- aslen eğlenceli olan bir şeyle ilgilenirken keyif almamak
- planlarına başlama ve başlasa da takip etme zorluğu
- normal günlük aktiviteleri tamamlamada zorlanma
Bilişsel Şizofreni
Şizofreninin bilişsel semptomları bazen belirsizdir ve tespit edilmesi zor olabilir. Bununla birlikte, şizofreni hafızayı ve düşünmeyi ciddi ölçüde etkileyebilir.
Bu semptomlar şunları içerir:
- odaklanma veya dikkat toplama sorunu
- kararsızlık
- öğrenilen bilgiyi kullanma zorluğu
- yaşadığı semptomların farkında olmama
Şizofreni semptomlarını tespit etmek zor olabilir. Onları tanımayı kolaylaştırabilecek tüm olası bozukluk belirtileri hakkında daha fazla bilgi edinin.
Şizofreninin Ortaya Çıkma Nedenleri
Şizofreninin kesin nedeni bilinmemektedir, tıp araştırmacıları aşağıdakiler dahil çeşitli faktörlerin şizofreniyi ortaya çıkarabileceğine inanıyor:
- biyolojik
- genetik
- çevresel faktörler
Son araştırmalar, şizofreni hastaları üzerinde tamamlanan testlerin beyin yapılarında bazı anormallikler sezdiğini ortaya çıkardı. Bu alanda araştırmalar günümüzde hala devam ediyor. Beyindeki kimyasal anormalliklerin şizofrenide görülen semptomların çoğundan sorumlu olduğuna inanılıyor. Genelde doktorlar bu semptomlarla ilgili her şeyi sizlere anlatıyor.
Ayrıca araştırmacılar duyguları ve davranışları etkileyen bazı beyin kimyasallarındaki seviyesinin düşük olmasının şizofreniyi tetikleyebileceğini düşünüyor.
Ayrıca genetik de şizofrenide bir rol oynayabilir. Ailesinde geçmişte şizofreni olan kişilerin bu sorunu yaşama riski daha yüksektir.
Şizofreni için diğer risk faktörleri şunlardır:
- doğumdan önce veya bebeklik döneminde toksinlere veya bir virüse maruz kalma
- zihin yapısını değiştiren ilaçlar
- yüksek stres seviyeleri
Şizofreni Türleri
Şizofreni geçmişte beş alt dala ayrılmıştı, ancak 2013 yılında alt dallar kaldırıldı. Günümüzde şizofreni tek bir tanı olarak kabul görüyor.
2013 yılında geçerliliğini yitiren şizofreni çeşitleri aşağıdakilerdir:
Paranoid (Paronayak) Şizofreni: 2013 yılında doktorlar, paranoyanın şizofreninin ayrı bir türü değil, “olumlu” bir belirtisi olduğuna karar verdiler ve bu kavramı kaldırdılar.
Hebefrenik Şizofreni: Halüsinasyonlar veya sanrılar yaşamayan, ancak düzensiz konuşma veya davranışları olan kişiler bu alanda inceleniyordu.
Ayrışmamış Şizofreni: Doktorlar, birden fazla baskın semptom gösteren hastaları bu başlık altında incelediler.
Rezidüel (kalıntı) Şizofreni: Bir kişiye yaşamının erken döneminde şizofreni teşhisi konduysa ancak daha sonra semptom göstermediyse, bu alt tip onlar için kullanılıyordu.
Katatonik Şizofreni: Bu şizofreni türü, mutizm belirtileri gösteren veya sersemletici bir etki geliştiren kişilere teşhis olarak konuluyordu.
Alt türler artık şizofreni teşhisinde kullanılmasa da, her biri ve bunları sınıflandıran semptomlar hakkında bilgi edinmek her zaman iyidir.
Şizofreni Tanısı ve Testi
Şizofreni teşhisi koymak için tek bir test yoktur, kapsamlı bir psikiyatrik muayene, doktorunuzun tanı koymasına yardımcı olabilir. Bir psikiyatrist veya akıl sağlığı uzmanına görünmeniz gerekir.
Randevunuzda aşağıdakilerle ilgili soruları yanıtlamanız muhtemeldir:
- tıbbi geçmişiniz
- akıl sağlığınız
- ailenizin tıbbi geçmişi
Doktorunuz sizi fiziksel bir sınav, kan testleri ve MR gibi testlerden geçirebilir.
Bazen, şizofreniye benzer olsalar bile, semptomlarınızın başka nedenleri olabilir. Bu nedenler şunları içerebilir:
- uyuşturucu maddeler kullanımı
- bazı ilaçlar
- çeşitli kişilik bozuklukları (anksiyete, bipolar bozukluk)
Bir aylık bir süre boyunca en az iki semptomunuz varsa, doktorunuz şizofreni teşhisi koyabilir. Bu semptomlar şunları içermelidir:
- halüsinasyonlar
- sanrılar
- düzensiz şekilde kendi kendine konuşmak
Şizofreninin Tedavisi ve Tedavi Yöntemleri
Şizofreninin kesin bir tedavisi yoktur, bu bozukluk teşhisi konulursa ömür boyu tedaviye ihtiyacınız olacaktır. Tedaviler semptomların şiddetini kontrol altına alabilir ve azaltabilir.
Şizofrenisi olan kişileri tedavi etme tecrübesi olan bir psikiyatrist veya akıl sağlığı uzmanından tedavi almak önemlidir. Ayrıca “şizofreni tedavisi ne kadar sürer?” sorusunun henüz net bir cevabı yoktur ve genelde uzun yıllar tedavi altında kalmak gerekebilir.
İlaçlar
Antipsikotik ilaçlar şizofreni için en yaygın tedavi yöntemidir. İlaç tedavileri:
- halüsinasyonlar,
- sanrılar,
- ve psikoz belirtilerini çözmeye yardımcı olabilir.
Bazı bitkisel tedavilerin olduğu söylense de bununla ilgili kanıtlanmış bir şey yoktur.
Psikososyal Müdahale
Şizofreni için bir başka tedavi seçeneği de psikososyal müdahaledir. Bu, stres ve hastalığınızla başa çıkmanıza yardımcı olacak bireysel terapi yoluyla yapılır. Sosyal eğitim, sosyal ve iletişim becerilerinizi geliştirmeyi amaçlar ve bu yolla semptomlarınızı gidermeye çalışır.
Mesleki Rehabilitasyon
Mesleki rehabilitasyon, işinize geri dönmeniz için ihtiyaç duyduğunuz becerilerinizi geliştirmeyi amaçlar. Bir işi düzenli ve kararlı şekilde sürdürmenize yardımcı olur.
Şizofreni İçi Alternatif Tedaviler
İlaç tedavisi, şizofreni tedavisi için önemlidir. Bununla birlikte, şizofreniye sahip bazı kişiler tamamlayıcı tıbbı tercih edebilir. Bu alternatif tedavileri kullanmayı seçerseniz, tedavinin güvenli olduğundan emin olmak için doktorunuzla fikir alışverişi yapmayı unutmayın.
Şizofreni için kullanılan alternatif tedavi türleri şunlardır:
- vitamin takviyeleri
- balık yağı takviyeleri
- glisin takviyeleri
- beslenme düzeninde değişiklikler
Bu alternatif tedavileri destekleyen araştırmalar oldukça sınırlıdır, tedavi yönteminize doktorunuzla birlikte karar vermeniz gerekir.
Paranoid Şizofreni
Paranoid şizofreni, şizofreninin en sık teşhis edilen şeklidir. Daha sonra, 2013’te Amerikan Psikiyatri Birliği şizofreni alt türlerini gereksiz bulduğu için kaldırma kararı aldı.
Günümüzde, bir doktor veya sağlık uzmanı bu rahatsızlığı olan kişilere teşhis koymayacaktır. Bunun yerine teşhisin adı basitçe “şizofreni” olacaktır, yine de baskın semptom paranoya olabilir. Bunu bilmek, bir doktoru potansiyel tedavi planları hakkında yönlendirmeye yardımcı olacaktır.
Şizofrenisi olan herkes paranoya yaşamaz. Bununla birlikte, paranoid şizofreninin semptomlarını tanımak, size veya sevdiğiniz birinin tedavi görmesine yardımcı olabilir.
Katatonik Şizofreni
Katatonik, daha önce kullanılan başka bir şizofreni türüdür. Ancak artık teşhis olarak kullanılmamaktadır. Bunun yerine, yalnızca şizofreni teşhisi konur.
Katatonik şizofreninin yaygın semptomları şunlardır:
- hareketsizlik
- tepkisizlik
- ani sersemlemeler
- sessizlik
- talimatlara uymayı reddetmek
Bu teşhis günümüzde artık kullanılmasa da, şizofreniyi daha iyi anlamak için bu belirtileri bilmek önemlidir.
Çocuklukta Şizofreni
Şizofreni teşhisi, ergenlik çağındaki ve 20’li yaşların başındaki insanlarda yaygındır, şizofreninin başlangıcı az da olsa daha erken yaşlarda olabilir. Semptomlar 13 yaşından önce ortaya çıktığında bu duruma, erken başlangıçlı veya çocukluk şizofrenisi denir.
Bu durumu teşhis etmek zordur. Çocuklar ve gençler geliştikçe davranış değişiklikleri büyük ölçüde olağandır. Ayrıca, çocukluktaki şizofreninin en yaygın semptomları başka durumlarda da ortaya çıkıyor. Bu durumlar:
- depresyon
- bipolar bozukluk
- dikkat bozuklukları
Çocukluk şizofrenisinin belirtileri şunlardır:
- olağandışı korkular veya endişeler (paranoya)
- uyku problemleri
- ani duygu değişimleri
- sesler duymak veya bir şeyler görmek (halüsinasyonlar)
- öz bakıma olan ilginin azalması
- ani davranış değişimleri
- akademik başarısızlık
Büyümekte olan çocuklarda ve gençlerde meydana gelebilecek davranışları, ciddi akıl sağlığı durumu semptomlarından ayırmak önemlidir. Çocukluk şizofrenisinin olası belirtileri hakkında daha fazla bilgi edinmek ve uzman bir doktorla görüşmek kilit noktadır.
Şizofreni ve Psikoz
Şizofreni ve psikoz birbiriyle karıştırılabilir, ancak ikisi birbirlerinden oldukça farklıdır. Biri zihinsel bir sağlık sorunu iken, diğeri ise yalnızca bir semptomdur.
Psikoz, gerçeklikten kopmaktır, psikoz döneminde farklı sesler duyulabilir, gerçek olmayan şeyler görülebilir veya gerçek olmayan şeylere inanabilirsiniz.
Psikoz, şizofreni dahil olmak üzere birçok akıl sağlığı sorununun semptomu olarak görülür. Hatta herhangi bir rahatsızlığı olmayan kişilerde bile ortaya çıkabilir.
Şizofreni hastalarında psikoz ortaya çıkabilse de, bu rahatsızlığa sahip olan herkes psikoz evresi yaşamaz. Siz veya tanıdığınız biri psikoz semptomları yaşıyorsa, derhal tedaviye başvurun.
Şizofreni İstatistikleri
- Şizofreni genelde, ergenlik çağının sonlarından 30’lu yaşların başlarına kadar olan kişilerde teşhis edilir.
- Erkekler semptomları daha erken gösterme eğilimindedir. Ayrıca ergenliğin sonları ile 20’li yaşlarının başları arasında olduğunda erken teşhis oldukça kolaydır.
- Kadınlar, 20’li yaşların başından 30’lu yaşların başına kadar daha geç teşhis edilme eğilimindedir.
- Şizofreni, erkeklerde kadınlardan daha yaygındır.
- Araştırmalar şizofreninin insanların ortalama yüzde 1’inde ortaya çıktığını gösteriyor. Dünya çapında 21 milyondan fazla insanı etkilediği tahmin ediliyor.
- Ebeveyn veya kardeş gibi birinci dereceden bir akrabanızda şizofreni varsa, hastalık için riskiniz yüzde 10’dur.
- Şizofreni, dünya çapında en çok korkulan 15 hastalıktan biridir.
- Şizofrenisi olan kişilerin erken ölme olasılığı normale göre iki ila üç kat daha fazladır, yani şizofreni hastalarının ömrü ortalama olarak daha kısadır.
- Şizofrenisi olan kişilerin neredeyse yarısının başka akıl sağlığı sorunları da vardır.
- Şizofreni olan kişilerin yaklaşık yüzde 5’i intihar nedeniyle ölüyor. Bu oran genel nüfusun intihar oranından daha yüksek.
- Şizofrenik bozukluğu olan kişilerin yarısından fazlası uygun bir tedavi almıyor.
Şizofreni ve Bipolar Bozukluk
Şizofreni ve bipolar bozukluğun her ikisi de kronik zihinsel sağlık sorunlarıdır. Bazı semptomları ve özellikleri ortaktır ancak birbirlerinden oldukça farklıdır.
Bipolar bozukluk duygu-durumda ciddi değişikliklere neden olur. Bu salınımlar manik ve depresyon arasında değişim gösterir.
Bu epizotlar sırasında, bipolar bozukluğu olan birinin, özellikle manik bir durumda halüsinasyonlar veya sanrılar yaşaması olasıdır. Ruh halindeki değişiklikler ile birlikte psikoz yaşamak, günlük aktiviteleri yerine getirmeyi zorlaştırabilir.
Benzer şekilde, şizofreni hastaları da halüsinasyonlar veya sanrılar yaşayabilir, ancak aynı zamanda düzensiz düşünme ve kendi kendine konuşma olasılıkları da çok yüksektir. Manik dönemde bipolar bozukluğu olan birinin aksine, psikoz semptomlarına mani eşlik etmez.
Hangi duruma sahip olduğunuzu maalesef hiçbir test belirleyemez, bunun yerine doktorunuz kapsamlı bir psikiyatrik değerlendirme yapabilir ve olası nedenleri ortadan kaldırmaya yardımcı olacak bazı testler isteyebilir. Bu testler kan testleri, röntgen testleri ve ilaç testleri olabilir.
Bu sonuçlarla doktorunuz, deneyimlediğiniz şeye uyan bir tanı bulmak için davranışınızı ve semptomlarınızı izlemeye başlayacaktır.
Bipolar bozukluk ve şizofreni arasında birçok benzerlik ve farklılık bulunur, semptomları dikkatlice değerlendirmek önemlidir.
Şizofreni Prognozu (Önceden bilmek)
Şizofreni hastalarının prognozu biraz zor olabilir, büyük ölçüde kişinin genel sağlığına, yaşına, semptomlarına ve tedavi planına bağlıdır.
2014 yılında yapılan bir araştırma, tedaviyle bile şizofreni olan bireylerin yalnızca yüzde 20’sinin olumlu sonuçlar bildirdiğini ortaya çıkardı. Geriye kalan yüzde 80’lik kısmın ise hayatının geri kalanı boyunca semptomları yaşadığını bildirdi.
Bu yüzdenin nedeni, büyük olasılıkla şizofrenisi olan kişilerin yarıdan fazlasının yeterli ve doğru tedavi görmemesidir. Şizofrenisi olan kişilerin neredeyse yüzde 5’i intihar nedeniyle ölüyor.
İntiharı Önleme
Birinin kendine veya başka bir kişiye zarar verme riski altında olduğunu düşünüyorsanız:
• 112’yi veya yurtdışındaysanız yerel sağlık hizmetleri numarasını arayın.
• Yardım gelene kadar kişinin yanında kalın.
• Zarar verebilecek silahları, bıçakları, ilaçları veya diğer şeyleri uzaklaştırın.
• Dinleyin, ancak yargılamayın, tartışmayın, tehdit etmeyin veya bağırmayın.
Siz veya tanıdığınız biri intiharı düşünüyorsa, bir kriz veya intiharı önleme danışmanından acil yardım alın.
Aile geneline uygulanan tedavilerin büyük başarı sağladığı görülmüştür. Hastaneye yatış ihtiyacını azaltır ve sosyal işlevselliği iyileştirir. Ailenizde bu sorun olmasa bile, sizinle birlikte olduklarını bilmeniz kendinizi güvende hissetmenizi sağlayacaktır.
Olası Şizofreni Komplikasyonları
Şizofreni, göz ardı edilmemesi ve tedavi edilmesi gereken ciddi bir sorundur. Hastalık, aşağıdakiler gibi ciddi komplikasyonları ortaya çıkarabilir:
- kendine zarar verme veya intihar
- kaygı
- çeşitli fobiler
- depresyon
- alkol veya uyuşturucu bağımlılığı
- ailesel problemleri
Şizofreni ayrıca çalışma ve okul hayatını da oldukça zorlaştırabilir, çalışamazsanız ve kendinizi maddi olarak destekleyemezseniz, yoksulluk ve evsizlik riskiniz yüksek olacaktır.
Şizofreniyi Önleme
Şizofreniyi önlemenin kesin bir yolu maalesef yok, yine de kimlerin risk altında olduğunu ve risk altındaki bireylerde hastalığın ortaya çıkmasını nasıl önleyeceğini belirlemek, son yıllarda araştırmacıların önemli bir odak noktası haline geldi.
Sağlıklı ve semptomsuz bir şekilde yaşamın tadını çıkarmak mümkündür. Şizofreni semptomları bir süreliğine kaybolup sonrasında tekrar ortaya çıkabilir. Doktorunuzun tavsiyelerine uymanız tüm bu belirtileri hafifletecektir.
Royal College of Psychiatrists’e göre, gelecekte şizofreni teşhisi konulan her 5 kişiden 3’ü tedavi ile iyileşecek. İyileştirme yolunda ilerlemek için aşağıdakileri yapmak önemlidir:
- durumunuzu öğrenin ve en önemlisi kabullenin
- risk faktörlerini araştırın ve farkındalığınız yüksek olsun
- doktorunuzun tedavi planını harfiyen takip edin.
