Finansmana erişimde yaşanan zorluklar nedeniyle son yıllarda çek kullanımı yeniden artış gösterirken, beraberinde çek hırsızlıklarında da dikkat çekici bir yükseliş yaşanıyor. EKONOMİ’ye konuşan iş dünyası temsilcileri, özellikle kargo ve kurye firmaları aracılığıyla gönderilen çeklerin sık sık “kaybolduğunu” belirtiyor. Bu durumun hem çeki düzenleyen kişi hem de çeki elinde bulunduran için ciddi mağduriyetlere yol açtığı ifade ediliyor.
Konuya ilişkin değerlendirmelerde bulunan Ticaret Hukuku Uzmanı Avukat Dr. Umut Metin, Türkiye'de çeklerin vadeli ödeme aracı olarak kullanıldığını ve bu nedenle kıymetli evrak niteliğinde olduğunu vurguladı. Metin, çeklerin fiziki olarak korunmasının ve güvenli bir şekilde saklanmasının büyük önem taşıdığını dile getirdi.
Son dönemde kargo ile gönderilen çeklerin üçüncü şahısların eline geçmesiyle ortaya çıkan hukuki risklere dikkat çeken Metin, “Özellikle son birkaç yılda, kargo ile taşınan çeklerin kaybolması ya da çalınarak kötü niyetli kişilerce kullanılması yönünde çok sayıda şikayet alıyoruz. Bu durum, yaygınlaşan yeni bir hırsızlık yöntemi haline geldi” ifadelerini kullandı.
Ortada bir suç planı var
Hukuki süreçlerde ortaya çıktığı üzere çeklerin aslında kaybolmadığını, bunların kargoya teslim anından sonra birilerince ele geçirilebildiğini vurgulayan Metin, şöyle devam etti: “Yani ortada bir suç planı var. Buradaki hırsızlık genelde münferit değildir. Organize olmuş, hukuk kurallarının bu konudaki eksik hükümlerini bilen, görev paylaşımı yapmış, suç eğilimi ve suç geçmişi olan kişiler tarafından planlı bir faaliyet yürütülüyor. İç denetim fonksiyonlarını hayata geçiren kargo şirketlerini tenzih etmekle; çek hırsızlığını organize edenler, kargoya verilen çeklere ulaşmak için öncelikle kendilerine bir kısım kargo firmalarında çalışan kişileri bulmaktadır. Çünkü ülkemizde kargo yolu ile gönderilen çekler nadiren taşıma sigortası ile sigortalanmakta hatta kargoya yapılan bildirimlerde, evrak, dekont, makbuz gibi bilgi verilerek gönderilen eşyanın çek olduğu gizlenmektedir.
Bu tür hukuk dışı işlere alet olan kargo çalışanları, kargo evraklarının cinsinden, ağırlığından yada başka yollarla kargo içindeki çekleri tespit etmekte, bunları çalmaktadır. Kargo firmalarının da sistemsel sorunları nedeni ile kargonun nerede, hangi aşamada, kimin sorumluluğunda kaybolduğu tespit edilememektedir. Ayrıca açılan bir kargo poşetinin içinde çek olmaması durumunda, bu ambalaj her zamana yenisi ile kolayca değiştirilebilmektedir. Kargo firmaları kaybolan gönderi sebebi ile sadece gönderi ücretlerini ya da çok cüzi zararları karşılamaktadır.”
Haciz şoku ile karşılaşabiliyor
Çek çalındıktan sonra çeki alan kişilerin, sıklıkla gayri faal hale gelmiş, uzun süredir ticari işlemi olmayan, tabela tabir edilen şirketler aracılığı ile bu çekleri, sanki kendilerine ciro edilmiş gibi hukuki işleme tabi tuttuğunu dile getiren Metin, “Hatta çoğu zaman suç şebekeleri mahkemelerden bu çeklerle ihtiyati haciz kararı almaktadır. Bu doğrultuda çek ile ilgili olan kişilere ani haciz uygulayarak çek bedellerini haksız olarak tahsil etmektedir. Çek yaprağını imza etmiş kişi, borçluluk haliyle hiçbir borcu olmayan kişiye çek bedelini ödemek zorunda kaldığı gibi, buna ek olarak çek kendisine ulaşmayan gerçek alacaklıya olan borcunun da devam etmesi nedeniyle ağır bir mağduriyet yaşamaktadır” ifadelerini kullandı.
Kime ciro edildiği açık belirtilmeli
Mağdurların açacakları davaların uzun yıllar sürdüğünü anlatan Metin, lehte sonuçlansa bile, bu sefer karşılarında tabela halde, hiçbir mal varlığı olmayan, içi boş şirketler yada muhataplar bulduklarını söyledi. Kullanılan şirketlerin genelde suç için tasarlanmış paravan şirketler olduğuna işaret eden Metin, şu uyarılarda bulundu: “Bu suçlar konusunda farklı illerden savcılıkların iletişimle yapılan fiilleri münferit eylem değil, süreklilik kazanmış örgütlü suç faaliyeti olarak tasviri bir ihtiyaçtır. Ticaret Bakanlığımız 2019-2020 yılında çekler ve senetler ile ilgili dijital bir dolaşım sistemi üzerinde çalıştığını kamuoyuna bildirmişti ancak henüz yasal bir düzenleme oluşturulamadı. Bu çalışmanın tamamlanması gerekiyor. Ayrıca kargo yoluyla çek gönderiminden vazgeçmek gerekir. Başka seçenek yoksa sigortalı göndermeleri ve çek olduğunu beyan etmeleri, kargo teslim fişinde bu detayların yazılı olması önemli. Son olarak imza eden tarafın çeki kime ciro yaptığını açıkça belirttiği cirolama yönteminin tatbik edilmeli.”
İş dünyası dijital çek istiyor
İstanbul Demir ve Demir Dışı Metaller İhracatçıları Birliği (İDDMİB) Başkanı Çetin Tecdelioğlu, son dönemde çek hırsızlığına ilişkin çok fazla şikayet aldıklarını söyledi. Uzun süredir çeklerin dijitale aktarılması için taleplerini dile getirdiklerini belirten Tecdelioğlu, bu konuda adım atılmasını beklediklerini ifade etti. Karton Ambalaj Sanayicileri Derneği (KASAD) Başkanı Alican Duran, “Maalesef kendi şirketimizde de başımıza geldi. Çekleri bir şekilde dijitale döndürüp güvenliğini sağlamalıyız” önerisini yaptı. İstanbul Tüccarlar Kulübü Başkanı İlker Önel de kendi şirketinde çekinin çalındığını söylerken, son dönemde çok fazla kaybolma ve çalınma vakası yaşandığını aktardı. Yasal sürecin çok uzun sürdüğünü anlatan Önel, iş dünyası olarak çeklerin dijitale tanımlanması noktasında bir altyapı geliştirilmesini beklediklerini sözlerine ekledi.
