Demans özel bir hastalık değildir. Bunun yerine, demans düşünmeyi ve sosyal becerileri günlük aktiviteleri etkileyecek seviyede etkileyen bir grup semptomla tanımlanır.

Demansın birçok sebebi bulunmaktadır. Alzheimer hastalığı süregelen demansın en yaygın sebebidir.

Demansta genellikle hafıza kaybı görülür. Ancak, yalnızca hafız kaybına sahip olmanız demansınız olduğu anlamına gelmez. Demans, hafıza kaybı ve bozulmuş karar verme yetisi ve dil fonksiyonu ve fatura ödeme ve araç kullanırken kaybolma gibi bazı günlük aktiviteleri yürütmekte zorluk gibi en az iki beyin fonksiyonunun sorunuyla belirlenir.

Demans sizin aklınızı karıştırabilir ve insanları ve isimleri hatırlamanızı zorlaştırabilir. Ayrıca, kişiliğinizde ve sosyal davranışlarınızda değişikliklere sebep olabilir. Ancak, demansın bazı sebepleri tedavi edilebilir ve hatta geri çevrilebilir.

Belirtileri

Demans semptomları nedene bağlı olarak değişir ama yaygın bulgu ve semptomlar aşağıdakileri içerir:

  • Hafıza kaybı
  • İletişim zorluğu
  • Kompleks görev zorluğu
  • Planlama ve organizasyon zorluğu
  • Koordinasyon ve motor fonksiyonlar zorluğu
  • Kaybolma gibi şaşırma sorunları
  • Kişilik değişiklikleri
  • Muhakeme yetersizliği
  • Uygunsuz davranış
  • Paranoya
  • Ajitasyon
  • Halüsinasyonlar

Ne zaman doktora gitmelisiniz

Siz veya sevdiğiniz biri hafıza sorunları veya başka demans semptomları yaşarsa bir doktora görünün. Bazı tedavi edilebilir tıbbi sorunlar demans semptomlarına neden olabildiğinden bir doktorun altta yatan nedeni belirlemesi önemlidir.

Alzheimer hastalığı ve birkaç başka demans türü zamanla kötüleşir. Erken teşhis geleceği planlamanız için size zaman verirken karar vermelere katılabilirsiniz.

Nedenleri

Demans beynin birkaç bölgesinde meydana gelebilen, beyinde sinir hücreleri hasarını içerir. Demans beynin etkilenen bölgesine bağlı olarak insanları farklı etkileyebilir.

Demanslar çeşitli yollarla sınıflandırılabilir ve genelde beynin hangi bölümünün etkilendiği veya zamanla kötüleşip kötüleşmedikleri (progresif demanslar) gibi ortak olarak nelere sahip olduklarına göre gruplandırılır.

İlaçlara veya enfeksiyona reaksiyonun neden olanlar gibi bazı demanslar tedaviyle geri döndürülebilir.

Progresif demanslar Zamanla kötüleşen demans türleri aşağıdakileri içerir:

  • Alzheimer hastalığı. 65 yaş ve üzeri insanlarda Alzheimer hastalığı demansın en yaygın nedenidir. İnsanlar genellikle 60 yaşından sonra semptomlar geliştirebilir ama bazı insanlar genelde kusurlu bir genin sonucu olarak hastalığın erken başlangıç şekillerine sahip olabilir.

Çoğu durumda Alzheimer hastalığının kesim nedeni bilinmemesine rağmen Alzheimer hastalarının beyinlerinde genelde plaklar ve yumaklar bulunur. Plaklar beta-amiloid denen bir proteinin yığınlarıdır ve yumaklar tau proteininden oluşan lifli yumaklardır.

Belirli genetik faktörler de insanların muhtemelen Alzheimer olmasına neden olabilir.

Alzheimer hastalığı genellikle yedi ila 10 yılda yavaşça ilerler. Bilişsel kabiliyetleriniz yavaşça azalır. Hafıza, dil, yargı ve uzamsal yetileri kontrol eden beyninizin bölümleri dahil sonunda beyninizin etkilenen bölgeleri düzgün çalışmaz.

  • Lewy gövde demansı. Lewy gövde demansı demanslı insanların yaklaşık %10 ila 22’sini etkileyerek onu demansın en yaygın türlerinden biri yapar. Lewy gövde demansı yaşlanmayla daha yaygın hale gelir.

Lewy gövdeleri Lewy gövde demanslı, Alzheimer hastalıklı ve Parkinson hastalıklı insanların beyinlerinde bulunan anormal protein yığınlarıdır.

Lewy gövde demansı semptomları Alzheimer hastalığı semptomlarına benzer. Eşsiz özellikleri kafa karışıklığıyla açık düşünme (berraklık) arasındaki dalgalanmaları, görsel halüsinasyonları ve titreme ve katılık (parkinsonizm) içerir.

Lewy gövde demanslı insanlar genelde rüyalar dışında hareket içeren hızlı göz hareketli (REM) uyku davranış bozukluğu denen bir hastalığa sahiptir.

  • Vasküler demans. Demansın en yaygın ikinci türü olan vasküler demans beyninize giden kan damarlarında azalan veya bloke kan akışına bağlı beyin hasarının bir sonucu olarak meydana gelir.

Kan damarı sorunlarına inme, kalp kapakçığı enfeksiyonu (endokardit) veya diğer kan damarı (vasküler) hastalıkları neden olabilir.

Semptomlar genellikle aniden başlar ve genelde yüksek tansiyonlu insanlarda veya geçmişte inme veya kalp krizi geçirmiş insanlarda meydana gelir.

Birkaç farklı tür vasküler demans mevcuttur ve türlerin farklı nedenleri ve semptomları vardır. Alzheimer hastalığı ve diğer demanslar da bu demansla aynı anda var olabilir.

  • Frontotemporal demans. Demansın bu az yaygın nedeni Alzheimer hastalığından daha erken yaşta, genellikle 40 ile 65 yaş arasında meydana gelme eğilimindedir.

Bu bir grup hastalık olup, genellikle kişilik, davranış ve dille ilişkili alanlar olan beynin frontal ve temporal loplarındaki sinir hücrelerinin bozulmasıyla (denejerasyon) karakterize edilir.

Frontotemporal demansın bulgu ve semptomları uygunsuz davranışlar, dil sorunları, düşünme ve konsantrasyon zorluğu ve hareket sorunları içerebilir.

Bazı durumlarda bu demans belirli genetik mutasyonlarla ilgili olmasına rağmen diğer demanslarda olduğu gibi neden bilinmemektedir.

Demansla bağlantılı diğer hastalıklar

  • Huntington hastalığı. Bu kalıtsal hastalık beyninizdeki belirli sinir hücrelerinin ve omuriliğin yıpranmasına neden olur.

Bulgu ve semptomlar genellikle 30 veya 40lı yaşlarınızda ortaya çıkar. İnsanlar sinirlilik veya kaygı gibi kişilik değişiklikleri yaşayabilir. Hastalık zamanla düşünme (bilişsel) becerilerinde şiddetli bir düşüşe neden olur. Huntington hastalığı halsizlik ve yürüme ve hareket zorluğuna da neden olur.

  • Travmatik beyin hasarı. Bu duruma boksörler, futbolcular veya askerlerin yaşadığı gibi tekrarlayan kafa travması neden olur.

Hasar gören beyin bölümüne bağlı olarak bu durum koordinesiz hareket ve bozuk konuşma yanı sıra yavaş hareket, titremeler ve katılık (parkinsonizm) gibi demans bulgu ve semptomlarına neden olabilir. Semptomlar gerçek travmanın üzerinden birçok yıl geçene kadar görünmeyebilir.

Tek bir travmatik kafa yaralanması yaşamış biri uzun süreli hafıza sorunları gibi semptomlara neden olabilen travma sonrası demans denen benzer bir hastalığı geliştirebilir.

  • HIV-ilişkili demans. AIDS’e neden olan insan bağışıklık eksikliği virüslü (HIV) enfeksiyon beyin maddesini yok eder ve hafıza sorunlarına, sosyal durumlardan geri çekilmeye, konsantrasyon sorunlarına veya hareket sorunlarına neden olabilir.
  • Creutzfeldt-Jakob hastalığı. Bu nadir beyin rahatsızlığı genellikle risk faktörleri olmayan insanlarda meydana gelir. Bu hastalık bir proteinin anormal bir şekli yüzünden olabilir. Creutzfeldt-Jakob hastalığı bazen kalıtsal olabilir veya bu hastalığa hastalıklı beyin veya sinir sistemi dokusuna maruz kalmak neden olabilir.

Bu ölümcül hastalığın bulgu ve semptomları genellikle 60lı yaşlarda ortaya çıkar ve başlangıçta koordinasyon, hafıza, düşünme ve görme sorunları içerir. Semptomlar zamanla kötüleşir ve hareket etme veya konuşma yetersizliği, körlük veya enfeksiyonlar içerebilir.

  • İkincil demanslar. Hareket bozuklukları ve diğer hastalıkları olan insanlarda demans gelişebilir. Örneğin, Parkinson hastalıklı birçok insanda sonunda demans semptomları (Parkinson hastalığı demansı) gelişir.

Bu rahatsızlıklarla demans arasındaki ilişki tamamen anlaşılmamaktadır.

Tersine çevrilebilen demans nedenleri Demansın bazı nedenleri veya demans benzeri semptomlar tersine çevrilebilir. Doktorunuz bu nedenleri belirleyip tedavi edebilir:

  • Enfeksiyonlar ve bağışıklık sistemi rahatsızlıkları. Demans vücudunuzun bir enfeksiyonla savaşma teşebbüsünün yan etkilerinden veya ateşten kaynaklanabilir. İnsanlarda menenjit ve ansefalit gibi beyin enfeksiyonları, tedavi edilmeyen frengi, Lyme hastalığı veya lösemi gibi tamamen tehlikeye atılmış bir bağışıklık sistemine neden olan hastalıklar varsa demans veya düşünme zorlukları gelişebilir.

Vücudun bağışıklık sisteminin sinir hücrelerine saldırmasından ortaya çıkan multipl skleroz gibi hastalıklar da demansa neden olabilir.

  • Metabolik sorunlar ve endokrin anormallikleri. Tiroit sorunları olan, kanlarında çok az şeker olan (hipoglisemi), çok düşük veya çok yüksek miktarlarda soyum veya kalsiyum olan veya bozuk B-12 vitamini emilim yetisi olan insanlarda demans veya başka kişilik değişiklikleri gelişebilir.
  • Beslenme yetersizlikleri. Demans semptomları yeterli sıvı almama (dehidrasyon), kronik alkolizmli insanlarda yaygın bir durum olan yeterli tiamin olmaması (B-1 vitamini) ve diyetinizde yeterli B-6 ve B-12 vitaminleri olmamasının bir sonucu olarak meydana gelebilir.
  • İlaçlara reaksiyonlar. Demans tek bir ilaca reaksiyon veya birkaç ilacın etkileşimi olarak meydana gelebilir.
  • Subdural hematomlar. Subdural hematomlara beyin yüzeyiyle beyin üzerindeki kaplama arasındaki kanama neden olur. Demans benzeri semptomlara neden olabilirler.
  • Zehirlenme. Demans semptomları kurşun gibi ağır metaller ve pestisitler gibi diğer zehirlere maruz kalmanın bir sonucu olarak meydana gelebilir.

Demans semptomları alkol veya uyuşturucu bağımlısı bazı insanlarda da meydana gelebilir. Semptomlar tedaviden sonra kaybolabilir ama bazı durumlarda semptomlar tedaviden sonra da var olabilir.

  • Beyin tümörleri. Demans nadiren bir beyin tümörünün neden olduğu hasardan kaynaklanabilir.
  • Anoksi. Hipoksi de denen bu hastalık organ dokuları yeterli oksijen almadığında meydana gelir. Anoksi şiddetli astım, kalp krizi, karbon monoksit zehirlenmesi veya başka nedenler yüzünden meydana gelebilir.

Şiddetli oksijen kaybı yaşadıysanız iyileşmeniz uzun sürebilir. Hafıza sorunları veya kafa karışıklığı gibi semptomlar iyileşme esnasında meydana gelebilir.

  • Kalp ve akciğer sorunları. Beyniniz oksijen olmadan yaşayamaz. Demans semptomları kronik akciğer sorunları veya beyni gerek duyduğu oksijenden mahrum eden kalp hastalığı olan insanlarda meydana gelebilir.
  • Normal basınçlı hidrosefali. Bazen insanlarda beyindeki büyümüş karıncıkların neden olduğu bir hastalık olan normal basınçlı hidrosefali olabilir. Bu hastalık yürüme sorunlarına, üriner zorluğa ve hafıza kaybına neden olabilir. Kafadan karna veya kalbe serebrospinal sıvı veren şönt ameliyatı bu semptomlara yardım edebilir.

Tedavi ve ilaçlar

Çoğu demans türü tedavi edilemez. Ancak, doktorlar semptomlarınızı yönetmenize yardımcı olacaktır. Demans semptomlarının tedavisi semptomların gelişmesinin yavaşlamasına veya minimize edilmesine yardımcı olabilir.

  • Kolinesteraz inhibitörler. Donepezil, rivastigmin ve galantamin dahil bu ilaçlar hafıza ve yargıda yer alan kimyasal elçinin seviyelerini arttırarak çalışır.

Yan etkiler bulantı, kusma ve ishal içerebilir. Alzheimer hastalığı tedavisinde birincil olarak kullanılmalarına rağmen bu ilaçlar vasküler demans, Parkinson hastalığı demansı ve Lewy gövde demansını da tedavi edebilir.

  • Memantin. Memantin glutamat aktivitesini düzenleyerek çalışır. Glutamat öğrenme ve hafıza gibi beyin fonksiyonlarında bulunan bir başka kimyasal elçidir. Memantinin yaygın bir yan etkisi baş dönmesidir.

Bazı araştırmalar göstermiştir ki memantini kolinesteraz inhibitörüyle birleştirmenin yararlı sonuçları olabilir.

  • Diğer ilaçlar. Doktorunuz uyku bozukluğu gibi diğer semptomları veya hastalıkları tedavi etmek için başka ilaçlar yazabilir.
  • Mesleki terapi. Doktorunuz demansla yaşamınızı ayarlamanıza yardım etmek için mesleki terapi önerebilir. Terapistler durumunuz değiştikçe hareketlere ve günlük yaşam aktivitelerine adapte olmak için size başa çıkma davranışları ve yolları öğretebilir.

Tedaviler Birkaç demans semptomu ve davranış sorunu başlangıçta aşağıdaki gibi ilaçsız yaklaşımlar kullanılarak tedavi edilebilir:

  • Çevreyi değiştirmek. Dağınıklığı ve dikkat dağıtıcı gürültüyü azaltmak demanslı birinin odaklanmasını ve çalışmasını kolaylaştırabilir. Kafa karışıklığı ve hayal kırıklığını da azaltabilir.
  • Cevaplarınızı değiştirmek. Bir davranışa bir bakıcının cevabı ajitasyon gibi davranışı kötüleştirebilir. Demanslı birini düzeltme ve sorular sormaktan kaçınmak en iyisidir. Şahsa güven vermek ve endişelerini değerlendirmek çoğu durumu yatıştırabilir.
  • Görevleri değiştirmek. Görevleri basit adımlara ayırın ve başarısızlığa değil başarıya odaklanın. Gün içindeki yapı ve rutin de demanslı insanlarda kafa karışıklığının azalmasına yardım edebilir.

Yaşam tarzı ve evde bakım

Demanslı insanlar zamanla semptomlarının ilerlemesini ve davranış sorunları yaşayacaktır. Bakıcıların ayrı durumlarda aşağıdaki önerilere adapte olmaları gerekebilir:

  • İletişimi arttırın. Sevdiğiniz biriyle konuşurken göz temasını koruyun. Basit cümlelerle yavaş konuşun ve cevabı aceleye getirmeyin. Bir seferde sadece bir fikir veya talimat sunun. Cisimlere işaret etmek gibi el kol hareketleri ve ipuçları kullanın.
  • Egzersize teşvik edin. Demanslı insanlar dahil egzersizin herkese faydası olur. Egzersizin başlıca faydaları artan güç ve kardiyovasküler sağlık içerir. Bazı araştırmalar fiziksel aktivitenin demanslı insanlarda bozuk düşünce (bilişsel) fonksiyonunun ilerlemesini yavaşlatabildiğini de gösterir.

Egzersiz depresyon semptomlarının azalmasını, motor becerilerin tutulmasına yardımcı olunmasını ve sakinleştirici bir etki yaratılmasını da içerir.

  • Oyunlara ve düşünme aktivitelerini katılımı teşvik edin. İnsanların düşünme (bilişsel) becerilerini kullandığı oyunlar, çapraz bulmaca ve diğer aktivitelere katılmak demanslı insanlarda ruhsal düşüşü yavaşlatmaya yardımcı olabilir.
  • Bir gece ritüeli tesis edin. Davranış genelde geceleri daha kötüdür. Sakinleştirici ve televizyonun gürültüsünden, bulaşık yıkamaktan ve aktif aile fertlerinden uzakta yatmadan önce ritüelleri tesis etmeye çalışın. Kaybolmayı önlemek için gece ışıklarını açık bırakın.

Gün içinde kafeini sınırlamak, gündüz uykusunu teşvik etmeme ve gün içinde egzersiz fırsatları sunmak gece huzursuzluğunu önlemeye yardımcı olabilir.

  • Bir takvim bulundurmaya teşvik edin. Bir takvim bulundurmak sevdiğiniz birinin yaklaşan etkinliklerini, günlük aktiviteleri ve ilaç programlarını hatırlamanıza yardımcı olabilir. Sevdiğiniz biriyle bir takvimi paylaşmayı düşünün.
  • Gelecek için plan yapın. Gelecekteki bakım için hedefler belirleyen sevdiğiniz biriyle bir plan yapın. Birkaç destek grubu, hukuk müşavirleri, aile fertleri ve diğerleri size yardım edebilir. Finansal ve yasal konuları, güvenlik ve günlük yaşam endişeleri ve uzun dönem bakım seçeneklerini düşünmeniz gerekecektir.

Korunma

Demansı önlemenin kesin bir yolu yoktur ama yardımcı olabilecek bazı adımlar atabilirsiniz. Daha fazla araştırma gerekir ama aşağıdakileri yapmanın faydası olabilir:

  • Zihninizi aktif tutun. Bulmacalar ve kelime oyunları gibi zihnen uyarıcı aktiviteler ve hafıza eğitimi demans başlangıcını geciktirebilir ve etkilerinin azalmasına yardımcı olabilir.
  • Fiziksel ve sosyal olarak aktif olun. Fiziksel aktivite ve sosyal etkileşim demans başlangıcını geciktirebilir ve semptomlarını azaltabilir.
  • Sigarayı bırakın. Bazı çalışmalar orta yaşlarda ve daha ileri yaşlarda sigara içmenin demans riskinizi ve kan damarı (vasküler) hastalıklar riskinizi arttırabileceğini göstermiştir. Sigarayı bırakmak riskinizi azaltabilir.
  • Tansiyonunuzu düşürün. Yüksek tansiyon bazı demans türlerinin daha yüksek riskine yol açabilir. Yüksek tansiyonu tedavi etmenin demans riskini azaltıp azaltmadığını belirlemek için daha fazla araştırma gerekir.
  • Eğitimi sürdürün. Örgün eğitimde daha fazla zaman geçiren insanlar beyin anormalliklerine sahip bile olsalar daha düşük zihinsel düşüş oranına sahip oldukları görülür. Araştırmacılar beyninizin eğitimin Alzheimer’ın neden olduğu sinir hücre tahribatını telafi eden güçlü bir sinir hücre ağı olmasına yardımcı olabileceğine inanmaktadır.
  • Sağlıklı bir diyeti sürdürün. Sağlıklı bir diyet uygulamak birçok nedenle önemlidir ama meyve, sebze ve belirli balıkta ve fındıkta yaygın olarak bulunan omega-3 yağ asitleri bakımından zengin bir diyet genel sağlığınızı destekleyebilir ve demans olma riskinizi düşürebilir.

Editör: Öznur Dede