Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in açıkladığı yüzde 24 enflasyon hedefi doğrultusunda gerçekleştirilen sigara vergi düzenlemeleri, hem enflasyonu kontrol altına almak hem de devletin vergi gelirlerinin sürdürülebilirliğini sağlamak adına önemli bir adım oldu.
15 Mart 2025 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile sigara paketlerine uygulanan sabit maktu vergi 8,39 TL’den 10,50 TL’ye yükseltilirken, fiyata dayalı nispi vergi oranı ise yüzde 53,5’ten yüzde 50’ye düşürüldü. 2024 yılı başında yapılan benzer düzenlemelerin devamı olarak değerlendirilen bu adım, enflasyonla mücadele stratejisinin bir parçası olarak ön plana çıkıyor. 2024 yılından itibaren atılan istikrarlı adımlar neticesinde, maliyetlerin fiyatlara yansıması sonucu enflasyonu tetikleyen mali çarpan 7,5’ten 3,8’e indi. Bu değişiklikle birlikte, artık 1 TL’lik maliyet artışının sigara fiyatlarına 3,7 TL daha az yansıması bekleniyor.
Enflasyon üzerindeki etkisi
Sigara vergi sistemi, fiyata bağlı vergi unsuru olan nispi vergi ve dolayısıyla mali çarpanın yüksek olması sebebiyle önemli bir enflasyonist etki oluşturuyor. Fiyata bağlı yüksek nispi vergi oranları, maliyet artışlarının fiyata kaç katı oranında yansıtılacağını gösteren ‘mali çarpanı’ artırıyor. Yüksek mali çarpan, maliyetlerin satış fiyatlarına katlanarak yansıyınca enflasyonu daha da olumsuz etkiliyor.
Enflasyon sepetindeki bütün sebzelerin toplam ağırlığı yüzde 2,9; meyvelerin toplam ağırlığı yüzde 1,9 iken sigara tek başına yüzde 3,2’lik payı ile enflasyon sepeti içinde en büyük ağırlığa sahip hızlı tüketim ürünü olarak dikkat çekiyor. Sigara vergisindeki düzeltme ile enflasyon mücadelede gıda arzı gibi daha fazla kaynak gerektiren çabaların yanında tek seferde hızlı bir etki yaratmanın mümkün olduğu görüldü.
2023’te sigara fiyatları kaynaklı enflasyon artışı 2,4 puan olarak gerçekleşirken 2024 yılında yapılan benzer vergi düzenlemeleri sayesinde enflasyon etkisi 1,4 puan ile sınırlı kaldı. Bu düzenleme sayesinde mali çarpanın düşmesiyle önümüzdeki dönemde de sigara fiyatlarının enflasyon üzerindeki etkisinin sınırlı kalması bekleniyor.
Hazine gelirlerine etkisi
Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre 2024 yılında tütün ürünlerinden elde edilen ÖTV bir önceki seneye göre yüzde 75 artışla 309 milyar TL olarak gerçekleşti. Sigara ÖTV gelirlerindeki bu artışın toplam vergi geliri artışından (yüzde 62) ya da toplam ÖTV geliri artışından (yüzde 56) daha yüksek olduğu dikkat çekiyor. Tütün mamullerinden elde edilen 309 milyar TL’lik ÖTV geliri toplam ÖTV gelirlerinin yüzde 21’ini, toplam vergi gelirlerinin ise yüzde 4’ünü oluşturuyor.
2025’te tütün mamullerinden elde edilmesi hedeflenen ÖTV gelirinin bir önceki yılın tahsilat değeri üzerinden beklenen enflasyonun çok daha üzerinde bir artışla (yüzde 47) 455 milyar TL olarak belirlendiğine dikkat çeken uzmanlar, 2024 yılında sigara vergi sisteminde yapılan benzer düzenlemeler sonrasında vergi gelirlerindeki anlamlı artışın bu düzenlemelerin enflasyonla mücadele için vergi gelirlerini koruyan doğru bir patika olduğuna işaret ediyor.
AB ülkelerindeki örneklere adım adım
Vergi gelirleri içerisindeki payı yüksek olan tütün mamulü endüstrisinde devlet gelirlerinin öngörülebilir ve sürdürülebilir olması da oldukça önemli. Son dönemde sigara vergi yapısında bu yönde olumlu adımlar atılsa da AB ülkeleri ile kıyaslandığında Türkiye’nin hala gidecek yolu bulunuyor.
Uzmanlar, para, maliye ve gelirler politikalarının uyumlu işleyişine iyi bir örnek olan sigara vergi sistemindeki düzenlemenin, enflasyonla mücadelenin kritik olduğu önümüzdeki dönemde de kademeli olarak devam etmesi, vergi yapısının da gelişmiş ülke örneklerine adım adım yakınlaştırılması gerektiğini vurguluyor.
Ancak atılan olumlu adımlara rağmen Türkiye’deki sigara vergi yapısı hala AB ülke örneklerinden oldukça uzak. Dünyadan bazı örnekler şöyle;
· Son düzenleme sonrası sigara fiyatına bağlı nispi vergi yüzde 50, mali çarpan da 3,8 iken AB ülkelerinde nispi vergi ortalaması yüzde 27, mali çarpan ortalaması ise yaklaşık 2 seviyesinde.
· 2008 global krizi sonrasında 28 AB ülkesinden 22’si, sigara vergilendirmesinde nispi vergi oranını düşürdü, maktu vergi miktarını artırdı. Böylece, sigara vergilendirme sistemini çok daha öngörülebilir hale getirerek enflasyon etkisini minimize etti. Piyasa dinamikleri, tüketici davranışları ve ekonomik öncelikler göz önünde bulundurularak, bazı AB ülkelerinde yüksek nispi ağırlıklı vergi sistemlerinden bir anda maktu ağırlıklı sistemlere geçildi, bazı ülkelerde ise geçiş yıllara yayılan bir plan çerçevesinde gerçekleşti.
· İsveç ve Danimarka nispi vergi oranlarını tek seferde indiren ülkelere örnek verilebilir. İsveç yüzde 39 olan nispi vergi oranını 2011 yılında yüzde 1’e, Danimarka da yüzde 21,7 olan nispi vergi oranını 2012 yılında tek seferde yüzde 1’e düşürerek her iki ülke de maktu vergiyi artırdı. Bu düzenlemelerin ardından sigaradan elde edilen ÖTV gelirlerinde artış görüldü.
· Portekiz halen AB ortalamasının altında olan nispi vergi oranını 1 Ocak 2024’ten geçerli olacak şekilde yüzde 12’den yüzde 1’e indirdi.
· Romanya 1 Ocak 2024’ten geçerli olacak şekilde yürürlüğe giren vergi planında yüzde 12 olan nispi vergi oranını 2026’ya kadar birer puan düşüreceğini açıkladı.
· 1 Ocak 2024’ten itibaren geçerli olacak şekilde nispi vergi oranını 3 puan düşürerek yüzde 34 seviyesine getiren Belçika 2025 yılında nispi vergi oranını yüzde 31,5 seviyesine indirdi.
· İspanya yüzde 51 olan nispi vergi oranını 2025 yılında yüzde 48,5 seviyesine düşürdü.
· İtalya yüzde 51,2 seviyesinde olan nispi vergi oranını 2023 yılında yüzde 49,5 seviyesine düşürdü.
· Almanya yüzde 21,7 olan nispi vergi oranını 2022 yılında yüzde 19,8'e indirdi.
· Avusturya 2011 yılında yüzde 42 olan nispi vergi oranını 2020'ye kadar kademeli olarak yüzde 36 seviyesine düşürdü. Son 5 yılda düzenlemelere devam ederek nispi vergi seviyesini yüzde 32'ye kadar indirdi.
