Son günlerde neredeyse her gece akaryakıta zam geliyor. Akaryakıta zam geldikçe de her şeye zam geliyor. Herkesin alım gücü ciddi oranda düşüyor.
Ben yıllar önce Hollanda'ya gittiğimde benzinin litresi 1.5 Euro civarındaydı, TL ye çevirdiğimizde o zaman ki kurla 5 TL ediyordu. Bizde ise o zaman benzinin litresi 5,5 TL’ydi. Bizim yakıt fiyatlarımız onların üzerindeydi. O zaman Avrupa'nın en yüksek fiyatlı yakıtını kullanıyorduk ama bize çok pahalı gelmiyordu. Şimdi ise Avrupa’nın en ucuz yakıtını kullanıyoruz ama bize çok pahalı geliyor. Neler değişti, akaryakıt fiyatları nasıl oluşuyor birlikte bakalım.
Akaryakıt satış fiyatları şu 4 unsura göre belirleniyor:
1- Ürün maliyeti: bu Avrupa piyasalarında petrolün varil fiyatı (Brent petrol)ün değişimi sonucunda benzin ve motorinin emtia değerlerinin belirlenmesi ile oluşur. Savaşlar, pandemi vs… bunu etkiler.
2- Türk lirasının değeri: Herkes dolar yükseldi diyor ama bu yanlış bir kullanımdır. Dolar genellikle stabildir bizim paramız değer kaybeder, böylece Dolar ve diğer para birimleri Türk Lirası karşısında değer kazanır. Paramızın değeri düştükçe yakıt maliyeti artar.
3- Devletin aldığı vergiler: ÖTV, ÖTV’nin KDV’si, EPDK payı yakıt fiyatlarını önemli ölçüde etkiler.
4- Dağıtıcı ve bayi karı: Akaryakıt dağıtım şirketleri ve bayiler nakliye, işçi, elektrik gibi giderlerini karşılamak için belirli bir marj alırlar ve bu marjı paylaşırlar. Bu akaryakıt fiyatını belirleyen en küçük kısımdır.
Yıllarca akaryakıt fiyatları belirlenirken yaklaşık dağılım şu şekilde oluyordu; 2 TL Ürün fiyatı + 3TL vergi + 50 kuruş dağıtıcı ve bayi karı ve nakliye şeklindeydi. Evet 2,5 TL ye satılması gereken ürün 5,5 TL ye satılıyordu. Çok büyük kısmı vergiydi. 2002 yılında Cem Uzan mazot 1 TL olacak dediğinde gerçekten mazotun içindeki vergiler çıktığında mazot 1TL olabiliyordu.
Türk lirası son yıllarda anormal değer kaybedince akaryakıt fiyatları inanılmaz yükselmeye başladı. Böyle olunca hükümet akaryakıtta aldığı vergiden fedakârlık edip fiyatları sabitledi. Kısa süre sonra akaryakıttan alınan ÖTV tamamen bitti ve sadece %18 KDV kaldı. Yani yakıtta alınan vergiler yüzde 65 civarından yüzde 18’e düştü. Böyle olunca Euro bazında Avrupa'nın en pahalı yakıtını kullanırken, kısa sürede en ucuz yakıtını kullanmaya başladık.
Covid-19 pandemisinin başında herkes karantinada kaldığı için Avrupa petrolünün varil fiyatı (brent petrol) inanılmaz düştü. O zamanlar dolar da çok yüksek olmadığı için ve hükümet akaryakıtta aldığı vergileri azalttığı için yakıtlar çok makul seviyelerdeydi. Daha sonra merkez bankası faiz indirdikçe Türk Lirası aşırı değer kaybetti, pandemi etkisini yitirdikçe Brent petrol yükseldi. Dolar 18’den 11’e indiğinde akaryakıta çok ciddi indirim geldi ama hükümet tekrar ÖTV ekledi akaryakıta. Böyle olunca akaryakıt bize çok pahalı gelmeye başladı. Bunlara ilaveten Rusya'nın Ukrayna’ya saldırısı yine Brent petrolü olağan dışı yükseltti. Şimdi Hollanda’da benzinin ve motorinin litresi 2 Euro civarında ve biz gerçekten hala Avrupa’nın en ucuz yakıtını kullanıyoruz ancak Türk Lirası bir anda çok değer kaybettiği için alım gücümüz düştü ve bize bu fiyatlar çok yüksek geliyor. Avrupada yakıt daha pahalı olduğu halde onlar Euro ile maaş aldığı ve para kazandığı için yakıt alım güçleri bizden çok daha yüksek.
Akaryakıt bayileri ise bu fiyat yükselmesinden en olumsuz etkilenenler. Çünkü karları kuruş bazında sabit, yüzdesel değil. Fiyatlar arttıkça giderler ve sermaye gereksinimi katlanarak artıyor. 13 bin akaryakıt istasyonundan şehir merkezinde olmayanlar olanları kapanmaya başladı bile. 2022 yılı itibari ile 13 bin akaryakıt istasyonundan 1000 tanesi kapandı. Böyle giderse 2 ay içerisinde 4000 tane istasyonun daha kapanması bekleniyor. Bu binlerce kişinin de işsiz kalması demek.
Şimdi yakıt fiyatları 20 TL civarında. Bunun yaklaşık 13 TL si ürün maliyeti, 6 TL si vergi, 1 TL si ise dağıtıcı ve bayi karı. Sürekli basında yakıta gizli zam, dağıtım şirketleri zam yaptı diye konu olan zam 2-3 kuruşluk zamlar. O yüzden böyle hedef şaşırtan haberleri okuyup haksız yere akaryakıt sektörüne cephe almayın.
İnşallah tez zamanda Türk Lirası değer kazanır, dünyada savaşlar ve gerginlikler biter de araçlarımıza rahat rahat bindiğimiz, refah içerisinde yaşadığımız güzel günler geri gelir.
