Çölyak hastalığı, bağışıklık sisteminin glütene verdiği otoimmün tepkinin, ince bağırsakta iltihaplanma ve hasara neden olduğu bir hastalıktır. Sağlık Bakanlığı verilerine göre, Türkiye’de nüfusun yaklaşık %0,3 ila 1’inin çölyak hastası olduğu tahmin edilmektedir. Glüten, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan bir protein türüdür. Çölyak hastalığının en sık görülen 9 işaret ve belirtisini sizler için listeledik.
Çölyak hastalığı belirtileri şunlardır:
1. İshal
Yumuşak ve sulu bir dışkı, çölyak hastalığı teşhisi konulmadan önce, birçok kişinin karşılaştığı ilk belirtilerden birisidir.
Küçük çaplı bir çalışmada, çölyak hastalarının %79’u tedaviden önce ishal olduklarını bildirmiştir. Tedavinden sonra ise bu hastaların yalnızca %17’sinde kronik ishal devam etmiştir.
215 kişiyle yapılan başka bir araştırmada, ishalin tedavi edilmemiş çölyak hastalığının en sık görülen belirtisi olduğu tespit edilmiştir.
Birçok hastada ishalin azaltılması birkaç günlük bir tedavi gerektirirken, belirtilerin tamamen iyileşmesi ortalama dört haftayı bulmaktadır
Bununla birlikte, ishale neden olan başka birçok etken vardır; enfeksiyonlar, başka gıdalara karşı geliştirilen intoleranslar veya diğer bağırsak sorunları bunlardan bazılarıdır.
ÖZET
İshal, çölyak hastalığının en yaygın belirtilerinden birisidir. Uygulanacak tedavi, birkaç gün ila birkaç haftalık bir zaman dilimi içerisinde ishali azaltabilir ve iyileştirebilir.
2. Şişkinlik
Şişkinlik, çölyak hastalarında görülen yaygın belirtilerden bir başkasıdır.
Çölyak hastalığı sindirim sisteminde iltihaplanmaya sebep olabilir. Bunun sonucunda da şişkinlik gibi başka birçok sindirim problemi görülebilir.
1.032 yetişkinle yapılan bir çalışma, şişkinliğin en yaygın belirtilerden birisi olduğunu göstermiştir. Çalışmaya katılan insanların %73’ü hastalık teşhisi konulmadan önce şişkinlik hissettiklerini belirtmişlerdir.
Benzer şekilde, başka bir çalışma, çölyak hastalarının çoğunun şişkinlikten rahatsız olduklarını göstermiştir. Bu semptom, glütensiz bir beslenme düzenine geçildikten sonra çarpıcı biçimde iyileşmiştir. Glüten, çölyak hastalığı olmayanlarda bile şişkinlik benzeri sindirim sorunlarına yol açabilmektedir.
Bir çalışmada, çölyak hastası olmayan ama sindirim sorunları yaşayan 34 kişi gözlem altına alınmıştır. Glütensiz bir diyete geçildiğinde bu belirtilerin iyileştiği görülmüştür. Katılımcılara daha sonra altı hafta boyunca her gün ya 16 gram glüten ya da plasebo verilmiştir.
Sadece bir hafta içinde, glüten alanlar, öncekine göre çok daha fazla şişkinlik yaşamışlardır. Bu kişilerde görülen diğer semptomlar da iyice kötüye gitmiştir. Çölyak hastalığından başka, şişkinliğin arkasındaki diğer nedenler kabızlık, bağırsak tıkanması, kronik gaz ve sindirim bozukluklarıdır.
ÖZET
Çölyak hastaları sıklıkla şişkinlikten şikâyet ederler. İlginç bir şekilde glüten, çölyak hastalığı olmayan bireylerde de şişkinliğe neden olabilir.
3. Gaz
Aşırı gaz, tedavi görmemiş çölyak hastalarının yaşadığı yaygın bir sindirim sorunudur. Küçük çaplı bir çalışmada gaz, çölyak hastalarında glüten tüketiminin neden olduğu en yaygın belirtilerden birisi olarak öne çıkmıştır.
Benzer bir şekilde, kuzey Hindistan’daki 96 yetişkin çölyak hastasının incelendiği bir çalışma, hastaların %9.4’ünde aşırı gaz ve şişkinlik olduğunu raporlamıştır. Bununla birlikte, gaza neden olan başka birçok etken olduğu da unutulmamalıdır. Yüksek gaz şikâyeti olan 150 kişi üzerinde yapılan testlerde, yalnızca iki kişinin çölyak hastası olduğu anlaşılmıştır.
Kabızlık, hazımsızlık, hava yutmak, laktoz intoleransı ve irritabl bağırsak sendromu gibi rahatsızlıklar, gaz sorununun diğer yaygın nedenlerinden bazılarıdır.
ÖZET
Çalışmalar gösteriyor ki; gaz, tedavi edilmemiş çölyak hastalığının en yaygın belirtilerinden birisidir. Ancak gaza neden olabilecek başka rahatsızlıklar olduğu da unutulmamalıdır.
4. Yorgunluk
Çölyak hastalığı olanlarda bitkinlik ve yorgunluk yaygın olarak görülür.
Daha önce tedavi görmemiş 51 çölyak hastasının katıldığı bir çalışmada, katılımcıların, glütensiz bir beslenme düzenine geçmiş olanlara göre daha şiddetli yorgunluk ve yorgunlukla ilişkili sorunlar yaşadıkları tespit edilmiştir.
Başka bir çalışma, çölyak hastalığı olanlarda, uyku bozukluklarının görülme ihtimalinin daha çok olduğunu belirlemiştir. Uyku bozuklukları da yorgunluğu iyice artırmaktadır. Ek olarak, tedavi edilmemiş çölyak hastalığı ince bağırsaklara zarar verebilir ve bu da yorgunluğa yol açabilecek vitamin ve mineral eksikliklerine neden olur.
Enfeksiyon, tiroid problemleri, depresyon ve anemi gibi rahatsızlıklar da yorgunluğun nedeni olabilirler.
ÖZET
Yorgunluk, çölyak hastalığı olanlarda yaygın bir sorundur. Çalışmalar, çölyak hastalığı olanlarda sıkça görülen uyku bozuklukları ve beslenme yetersizliklerinin bu sorunun daha çok büyümesine neden olduklarını tespit etmiştir.
5. Kilo kaybı
Çölyak hastalığı belirtileri arasında ilk görülenler hızlı kilo kaybı veya kiloyu koruma zorluğudur. Bunun sebebi, vücudunuzun besinlerin emilimini sağlıklı bir şekilde gerçekleştirememesidir. Bu durum potansiyel olarak beslenme yetersizliğine ve kilo kaybına sebep olacaktır.
Çölyak hastası 112 katılımcının yer aldığı bir çalışmada, katılımcıların %23’ünün kilo kaybı yaşadığı belirlenmiş, kilo kaybının, ishal, yorgunluk ve mide ağrısından sonraki en yaygın belirti olduğu tespit edilmiştir.
Çölyak hastalığı teşhisi konulmuş yaşlılarla yapılan küçük çaplı başka bir çalışmada, kilo kaybının en yaygın belirtilerden biri olduğu görülmüştür. Tedavi sonrası bu kişilerde semptomlar ortadan kalkarken, her biri ortalama 7.75 kilo almıştır.
Buna paralel olarak, çölyak hastası 42 çocuğun takip edildiği bir çalışmada, diyetlerinden glüten çıkarıldıktan sonra, çocukların kayda değer bir şekilde kilo aldıkları belirlenmiştir.
Diyabet, kanser, depresyon veya tiroid sorunları da açıklanamayan kilo kayıplarına neden olabilirler.
ÖZET
Çölyak hastalığı olan birçok insan nedeni anlaşılamayan kilo kayıpları yaşar. Ancak, glütensiz bir diyeti tam olarak uygulamak, insanların vücut ağırlıklarını artırmalarına genellikle yardımcı olur.
6. Demir eksikliği anemisi
Çölyak hastalığı, bağırsaklardaki besin emilimini bozabilir ve demir eksikliği anemisine yol açabilir. Bu hastalık vücuttaki kırmızı kan hücrelerinin eksikliği sebebiyle ortaya çıkar.
Demir eksikliği anemisinin belirtileri arasında yorgunluk, zayıflık, göğüs ağrısı, baş ağrısı, saç dökülmesi ve baş dönmesi vardır.
Çölyak hastası 34 çocuğun takip edildiği bir çalışmada, çocukların yaklaşık %15’inde hafif ve orta arası demir eksikliği anemisi tespit edilmiştir.
Demir eksikliği anemisi olan 84 kişinin katıldığı bir çalışmada, katılımcıların %7’sinin çölyak hastası olduğu belirlenmiştir. Glütensiz bir diyete başladıktan sonra bu kişilerdeki serum demir seviyeleri ciddi oranda artmıştır.
727 çölyak hastasıyla yapılan başka bir çalışmada, katılımcıların %23’ünün anemi olduğu tespit edilmiştir. Ek olarak, çölyak hastalığının neden olduğu ince bağırsakta ağır hasar ve kemiklerde kalsiyum eksikliği gibi durumların görülme ihtimali, anemisi olanlarda iki katına çıkmıştır.
Diğer yandan, yetersiz beslenme, aspirin gibi ağrı kesicilerin uzun süreli kullanımı, ağır adet kanamaları veya peptik ülserler nedeniyle yaşanan kan kayıpları gibi etkenler de demir eksikliği anemisinin potansiyel nedenleri arasındadır.
ÖZET
Çölyak hastalığı vücuttaki besin emilimini olumsuz etkiler. Bu da demir eksikliği anemisine yol açabilir. Ancak, demir eksikliği anemisi yalnızca çölyak hastalığından kaynaklanmaz.
7. Kabızlık
Çölyak hastalığı bazı insanlarda ishale sebep olurken, bazılarında da kabızlığa yol açabilir Çölyak hastalığı, ince bağırsaklarda besin emiliminden sorumlu, şekli parmağa benzeyen ince çıkıntılara, yani villuslara zarar verir.
Yiyecekler sindirim sisteminde ilerlerken, villuslar besin emilimini tam olarak gerçekleştiremeyebilir, ancak onun yerine dışkıyla atılması gereken sudan alabilirler. Bu da dışkının kurumasına neden olur ve devamında atılmasını zorlaştırır. Sonuç kabızlık.
Glüten içermeyen katı bir diyetle bile, çölyak hastalığı olanların kabızlıktan kurtulmaları zor olabilir.
Bunun nedeni, glütensiz bir diyetin, tahıl gibi yüksek lif içeren yiyecekleri yasaklamasıdır. Normalde bağırsakların çalışmasında düzenleyici bir rolü olan lifli gıdaların azalması dışkı sıklığını da azaltır.
Diğer yandan, fiziksel hareketsizlik, su kaybı ve zayıf bir beslenme de kabızlığa yol açabilir.
ÖZET
Çölyak hastalığı, ince bağırsakta gereğinden fazla su emilimine neden olabilmektedir. Bu durumda kabızlık ortaya çıkar. Diğer yandan, glütensiz bir diyet de lifli gıdaların alımını azalttığı için kabızlığa sebep olabilir.
8. Depresyon
Çölyak hastalığının fiziksel belirtilerinin yanı sıra, depresyon gibi psikolojik belirtileri de yaygındır.
29 çalışma üzerinden yapılan bir analizde, depresyonun, çölyak hastalığı olan yetişkinlerde, nüfusun geneline göre daha yaygın ve şiddetli olarak görüldüğü tespit edilmiştir.
48 kişi ile yapılan küçük çaplı bir çalışmada da, benzer şekilde, çölyak hastalığı olanların, kontrol grubunda olanlara göre depresyon belirtileri gösterme ihtimallerinin daha yüksek olduğu belirlenmiştir.
2.265 çölyak hastasıyla yapılan bir çalışmada, katılımcıların %39’u depresyonda olduklarını söylemişlerdir. Bu çalışmada dikkat çekilen nokta, glütensiz bir diyetin uzun süre uygulanmasıyla, depresyon belirtilerinin ortaya çıkma riskinin azalması arasında bir ilişkinin var olduğudur.
Bununla birlikte, hormon seviyelerindeki dalgalanmalar, stres, üzüntü ve hatta genetik etkenler gibi başka birçok depresyon sebebi olabilir.
ÖZET
Çölyak hastalığı depresyon riskinin artmasıyla ilişkilidir. Ancak, uzun süre glütensiz bir diyet uygulamak, depresyon riskini azaltabilir.
9. Kaşıntılı döküntü
Çölyak hastalığı, dirseklerde, dizlerde veya kalçalarda oluşabilecek kaşıntılı ve kabarcıklı bir tür cilt döküntüsü olan dermatit herpetiformise neden olabilir.
Çölyak hastalığı olanların yaklaşık% 17’si bu döküntüyle karşılaşır. Tanı konulmasına yardımcı olan belirtilerden biridir. Teşhisten sonra uygulanan tedaviye uyulmadığı takdirde de ortaya çıkabilmektedir.
Çölyak hastalığı belirtileri bazı kişilerde sindirim bozuklukları yerine deri döküntüsüne neden olabilmektedir. Gerçekten de, dermatit herpetiformis görülen çölyak hastalarının %10’undan daha azında çölyak hastalığının neden olduğu sindirim sorunları görülür. Kaşıntılı döküntünün diğer nedenleri arasında egzama, sedef, dermatit ve kurdeşen sayılabilir.
ÖZET
Çölyak hastalığı, bir çeşit kaşıntılı deri döküntüsüne sebep olabilir. Bu döküntünün görüldüğü birçok çölyak hastasında, diğer mide-bağırsak belirtileri gözlenmez.
Çölyak Hastalığının Belirtileri ile Nasıl Başa Çıkılır?
Çölyak hastalığının tedavisi yoktur ve ömür boyu sürer.
Çölyak hastalığı diyeti sayesinde belirtilerle kolayca başa çıkabilirsiniz.
Bu da buğday, arpa ve çavdar gibi glütenli yiyeceklerle birlikte ve yulaf gibi glüten bulaşma ihtimali olan yiyeceklerin beslenme planından çıkarılması anlamına gelmektedir. Bu tür ürünler yalnızca etiketlerinde glüten içermez ibaresi taşıyorlarsa tüketilebilirler.
Çölyak Hastaları Ne Yiyemez?
“Glüten içermez” ibaresi taşımadıkları sürece çölyak hastalarının yememesi gereken besinler şunlardır:
- Pastalar
- Ekmek
- Kekler
- Çörekler
- Kraker
- Kurabiyeler
- Bira
- Salata sosları
- Salçalar
- Yemek sosları
Çölyak Hastaları Ne Yiyebilir?
Piyasada bol miktarda besleyici ve doğal glütensiz besin bulunmaktadır. İşlenmiş yiyecekleri bırakarak, yiyecek seçmeyerek ve etiket okumayı alışkanlık haline getirerek, glütensiz diyetinizi oldukça kolay bir şekilde uygulayabilirsiniz.
Çölyak hastalığı diyeti içinde bulunması gereken yiyecekler aşağıdaki gibidir:
- Kırmızı et, beyaz et ve deniz ürünleri
- Yumurta
- Süt ürünleri
- Meyveler
- Kinoa, pirinç, karabuğday ve darı gibi glütensiz tahıllar
- Sebzeler
- Kuru bakliyat
- Kuruyemişler
- Sağlıklı yağlar
- Yeşillikler ve baharatlar
Çölyak hastası olabileceğinizden şüpheleniyorsanız, doktorunuza gidin ve gerekli testleri yaptırın. Gerekiyorsa glütensiz bir diyet planı oluşturun. Çölyak hastalığı ile ilgili testleri yaptırmadan önce kesinlikle glüten almayı bırakmayın. Aksi takdirde test sonuçları sizi yanıltabilir.
ÖZET
Glütensiz bir diyet çölyak hastalığının belirtilerini azaltabilir. Buğday, arpa ve çavdar içeren ürünler tüketilmemeli ve doğal olarak glüten içermeyen ürünler tercih edilmelidir.
SONUÇ
Çölyak hastalığı ciddi bir rahatsızlıktır. Glüten tüketimine bağlı olarak bağışıklık sistemi, ince bağırsağa zarar verir.
Tedavi uygulanmadığı takdirde çölyak hastalığı, sindirim sorunları, beslenme yetersizliği, kilo kaybı ve yorgunluk gibi birçok yan etkiye sebebiyet verebilir.
Çölyak hastalığından şüpheleniyorsanız, test yaptırmak için doktorunuzla görüşün. Çölyak hastalığı olanlar, glütensiz bir diyet uygulayarak bu hastalığın neden olduğu semptomları azaltabilirler.
